Geschiedenis

Het gebied is rijk aan met name rurale-overblijfselen vanaf de vroege middeleeuwen tot in de moderne tijd. De naam Chastreix zou afgeleid zijn van het Latijnse woord Castrensis/Castra= (militair) kamp (van de Romeinen?). De inwoners worden de ‘Toupis’ en de ‘Toupines’ genoemd, ‘draaitollen’ waarschijnlijk afgeleid van de pottenbakerstol waarop in vroegere tijden potten werden gedraaid. Nu is het de geuzennaam van de lokale vrijwilligersorganisatie die zich inzet voor het behoud van het cultuur-historisch landschap, de natuur en de leefbaarheid van het dorp.

De Parochie Chastreix was een heerlijkheid van de Baronnie van La Tour vanaf de 10^de eeuw (Geraud I) tot de 17^de eeuw. In diverse documenten uit 1276, 1284 en 1326 wordt de parochie Chastreix genoemd. Het Kasteel Labro (zie verder Kasteel Labro) heeft door de eeuwen heen een belangrijke rol in de lokale geschiedenis gespeeld, eerst als militaire observatiepost en later als kasteel van de landeigenaar.

In de 14^de en 15^de eeuw innen opeenvolgende kleine ‘Heren’ van de Parochie Chastreix een “cens” (een vaste som geld, die de eigenaar van een stuk land aan zijn Heer betaalde) van de inwoners van de verschillende omliggende dorpen/gehuchten.

Na de herindeling van 1276 komt het grootste gedeelte van de Parochie Chastreix onder de hoede van La Tour d’Olliergues (tussen Issoire en Thiers?). In 1558 vervalt de Heerlijkheid Chastreix door gebrek aan erfopvolging aan de familie Vichy. Vervolgens verkoopt Jean de Vichy deze in 1639 voor 10.000 Livres aan Marien Neyron, een burger uit La Tour. Zes heren van de  familie Neyron heersen achtereenvolgens anderhalve eeuw over Chastreix. Zij zijn hiermee een mooi voorbeeld van een burgerlijke dynastie uit de 17^de en 18^de eeuw.

Aan de vooravond van de Franse Revolutie in 1789 gaf de Koning Louis XVI de opdracht om te onderzoeken wat er nu werkelijk leefde onder de bevolking in een poging om de dreigende revolutie alsnog te beteugelen en in geordende banen te leiden. Dit onderzoek is onder de naam ‘Les Cahiers de Doleances’ *de geschiedenis in gegaan. Een soort zwartboek waarin per klasse (Geestelijkheid, Adel, ‘de rest’) en per parochie aangegeven kon worden wat er volgens hen allemaal mis was met de toenmalige Franse staat. Op 5 mei 1789 werden deze ‘Cahiers’ uitgebreid besproken in de Estates General maar de deksel was al van de pan en de inhoud van de Cahiers over staatsverspilling, torenhoge en willekeurige staats- en kerkbelastingen, corruptie en jachtrechten van de adel wakkerden het revolutionaire vuur aan. De ‘Cahiers’ van Chastreix zijn helaas verloren gegaan maar men gaat er van uit dat de grote misère onder de bevolking niet afweek van die bij de buurparochies.

In 1790 krijgt de nieuwe gemeente Chastreix dezelfde grenzen als de oude parochie maar wordt verder in de nieuwe landelijke structuur opgenomen als vallende onder het Canton La Tour en het District Besse. Revolutionaire tijden breken aan, ook voor Chastreix. Abt, Jean Fouris, weigert de eed op de Constitution af te leggen en wordt opgesloten in Clermont. De bedreiging van het kerkelijke bezit veroorzaken grote onrust onder de bevolking. In 1793 weigert men gehoor te geven aan de oproep voor leger om ten strijde te trekken tegen de Europese Coalitie die de Revolutie wil neerslaan en ontstaat er een grote rel in La  Tour onder de relschoppers bevinden zich minstens 4 mannen uit Chastreix, waarvan er een zelfs gedood wordt (Burgelijke Stand 16 maart 1793). Nadat de revolutionaire storm voorbij is geeft de nasleep weer nieuwe problemen, slachtoffers van de voorbije revolutie die hun rechten en eigendommen weer opeisen….

In de 17^de en 18^de eeuw wordt Chastreix ook geteisterd door hongersnoden en epidemieën die de bevolking decimeren en in 1788 telt de gemeente 150 bedelaars….. en is door al deze ellende een grote migratie naar Parijs, de westelijke- en oostelijke departementen en zelfs naar Spanje. Dit zet zich ook voort in de 19^de eeuw en eigenlijk tot aan de dag van vandaag, waarbij nu met name werk gevonden wordt de agglomeratie van Clermont-Ferrand.

De 1^ste Wereldoorlog 14-18 eist 62 doden van de gemeente Chastreix (zie ook monument voor de gevallen) maar de 20^ste eeuw brengt ook een algehele vooruitgang: elektriciteit 1936-1937, telefoon vanaf 1949 en water vanaf 1955. 

*Naar aanleiding van de opstand van de Gele Hesjes vroeg Emmanuel Macron, President van de 5^de Republiek rond de jaarwisseling van 2018/2019  om een samenvatting van de ‘Cahiers de Doleances’ van over het gehele land. In de periode januari-maart 2019 trok Macron het land in om tijdens zgn. stadhuisbijeenkomsten persoonlijk in debat te gaan over de geuite grieven en klachten. Niks nieuws onder de Franse zon dus.

Evenals Nederland heeft Frankrijk een koloniaal verleden, waarin de onafhankelijkheidsstrijd in Algerije (1954-1962) een vergelijkbaar moment was als voor Nederland in Indonesië (1945-1949), een bloederig afscheid van een omstreden tijdperk. Onze voormalige buurman was in die tijd in Algerije. Ik heb hem er nooit over gehoord…..

Toegankelijkheid

In oude tijden liepen er karresporen van boerderij naar boerderij, zoals langs ons huis. De toegangsweg vanaf de Pinderie naar beneden is een gedeelte van zo’n oude route. Vlak voor de Lessard is rechts nog een pad naar beneden zichtbaar wat ook deel uitmaakte van de oude route Chastreix/Lessard – La Pinderie. Vlakbij ons hek is rechts (vanuit het huis gezien) nog een bron, toen ter laving van mens en dier. Nu loopt de D88 als sluiproute van Chastreix naar La Bourboule boven langs ons huis. Deze sluit voorbij Chastreix aan op de D203, de verbindingsroute onderlangs de zuidkant van de Sancy, van La Tour d’Auvergne via Besse-et-Saint-Anastaise naar Issoire/A71

Bevolking/Demografie

Zoals elders op het Franse platteland een hot-item. Ontvolking, vergrijzing/ontgroening, krimp, leegloop, teruggang in voorzieningen is hier van een omvang zoals we in Nederland niet kennen en ons nauwelijks kunnen voorstellen. Chastreix is daarvan slechts een enkel voorbeeld.

Sinds 1793 beschikken we over echte cijfers, daarvoor bestaan de gegevens uit het betere giswerk. In de 19^de eeuw was het inwonertal ruim boven de 1000 daarna daalde het geleidelijk af tot het niveau van nu (200+), een vijfde van toen!

In 2016 telt de gemeente Chastreix 226 inwoners, in vergelijking met 2011 een vermindering met 8,5% (Departement Puy-de-Dome + 2,4% en Landelijk + 2,44%).

Onderstaande stafdiagram laat duidelijk zien hoe dramatisch de bevolking in de afgelopen decennia gedaald is.

De bevolking is ook nog eens  relatief op leeftijd. Het aantal personen boven de 60 is 40.9% (Dept. 25,8%, Landelijk 23,6%). Omgekeerd is het aantal vrouwen minder (42,3%) dan het landelijk gemiddelde (51,6%).

Economie

Voor zijn kleine omvang en in het huidige tijdbestek mag Chastreix zich gelukkig prijzen nog over een VVV/Postkantoor, Streekwinkel (kaas en andere regionale producten en een Bar-Tabac te beschikken. Naast de steengroeve en de busonderneming zijn er nog een tiental andere bedrijven actief waarvan het merendeel zich bezighoudt met de wintersport; Chastreix-Sancy is het 3^de en kleinste ski-oord op de flanken van de Sancy. Verder was en is het een overwegend boerendorp met veel koeien. In een paar decennia heeft er echter ook hier een rappe modernisering en schaalvergroting plaats gevonden. Nu zijn er slechts nog een paar grote boeren over met veel koeien, een technisch en hygiënisch hoogstaande kaasfabricage en vaak met een schuurdak vol zonnepanelen, een kleine ‘elektriciteisfabriek’.

Veeteelt

De voornaamste agrarische activiteit is van oudsher veeteelt, zowel voor de melk (kaas) als het vlees. Voor andere landbouwactiviteiten is het gebied minder geschikt. Merendeels te hoog, te steil en te rotsachtig voor de verbouw van allerlei gewassen. Kaas is bij uitstek het exportproduct van deze regio: Saint Nectaire, Salers, Cantal, Bleu d’Auvergn en Fourme d’Ambert, volg de Routes de Fromages A.O.C. d’Auvergne en je komt de koeien en de kaasboeren vanzelf tegen.

Horizon

Sinds 2006 is er ieder jaar in de zomer rond de Sancy op diverse locaties een onderdeel te zien van het project “Horizon: Kunst in de natuur”. Ook Chastreix doet hieraan mee.

Het Erfgoed

Chastreix heeft net als vele andere Franse gemeenten nog een aantal historische monumenten uit een recent of ver verleden, waaronder de kerk en het kasteel.

De kerk Saint-Bonnet uit de 13^de eeuw (sinds 1907 officieel monument)

Het is een Romaanse Kerk uit de 13^de eeuw (sinds 1907 een officieel monument) en gebouwd uit lavasteen wat in de loop der tijd roze verkleuringen gekregen heeft. De zware kerktoren is pas in 1828 herbouwd ( de voorgaande was ten tijde van de Franse Revolutie vernield door een wraakzuchtige, revolutionaire buurman, Couthon, uit Tauves) maar herbergt een klok uit 1561. Deze klok is geschonken door Catharina de Medici op dat moment regent van Frankrijk. Een 2^de klok uit 1913 ( de vorige was ook tijdens de Franse Revolutie verloren gegaan: omgesmolten tot kanon) heeft de fraaie inscriptie “ Ik heet Marie-Brigitte, ik lach, ik huil, ik zing en nodig je uit!”. Tot 1985 was er een van de mooiste zwarte romaanse madonna’s te vinden, die erg leek op de maagd van Montserrat in Spanje. Helaas is die gestolen.

De Zwarte Madonna

De Zwarte Madonna van Chastreix (kopie)

Opmerkelijk is ook dat alle madonna’s dezelfde kenmerken vertonen : ze zijn ongeveer 70 cm hoog, ze zijn rechtop zittend afgebeeld met grote ogen en een starende blik en hun handen en vingers zijn buitenproportioneel groot. Op hun schoot zit een kind dat een zegenend gebaar maakt met de rechterhand en ook naar voren kijkt. Typisch zijn de volwassen trekken op het gezicht van het kind. De bal in de rechterhand van de madonna symboliseert het universum, terwijl de dennenappel in de linkerhand van het kind in sommige uitvoeringen verwijst naar vruchtbaarheid

Het is bijzonder dat de allereerste zwarte madonna’s tegelijkertijd opdoken op verschillende plaatsen en in ongeveer dezelfde periode. In de romaanse tijd, van 1000 tot 1200,  brachten Tempeliers vanuit het Midden-Oosten originele ‘zwarte’ Mariabeelden mee. Ze verschenen vooral in Centraal-Frankrijk veel dorpen in Auvergne hebben een zwarte Madonna), in de Provence en in de streek van de Pyreneeën. Later zwermden de beelden uit naar andere streken en zelfs naar Amerika. De zwarte Mariabeelden uit het Midden-Oosten waren geïnspireerd op de cultus van de moedergodinnen Cybele, Astarte, Isis en Ishtar en kwamen vooral voor in Egypte, Anatolië en Mesopotamië.

Waarom zijn er in Frankrijk in verhouding met omliggende landen buitenproportioneel meer Zwarte Madonna’s? Bijzondere aardenergieën, sporen van megalithische culturen en Oud-Europese, Keltische en Oosterse invloeden zijn er in omliggende landen ook. Maar waarom komen in Frankrijk zoveel meer Zwarte Madonna’s voor? Er is maar één antwoord: Maria Magdalena. Zij heeft in Zuid-Frankrijk geleefd en gewerkt, en ze is er gestorven. Zij heeft hier een vroeg en vrouwvriendelijk christendom gebracht, dat later niet meer mocht zijn. Dat is de reden dat andere landen zoveel minder Zwarte Madonna’s kennen dan Frankrijk. Alleen in Frankrijk liet Maria Magdalena een donker en verborgen spoor na.

Belangrijke fases uit de bouw

In 1060 geeft Bernard III de la Tour de kerk van Chastreix aan de prior van Sauxillanges, Geraud II. Het gaat dan nog om een eenvoudig bouwwerk. Zijn zoon renoveert deze donatie en wijdt het aan Sainte-Marie. In de 13^de eeuw wordt er een nieuwe kerk gebouwd. In de 15^de eeuw wordt er aan de zuid-kant een deurportaal aan toegevoegd.

In 1839 (ten tijde van de hoogste bevolkingscijfers) geeft de gemeente opdracht aan de heer Imbert, architekt te Clermont (-Ferrand) om een ontwerp en begroting op te stellen voor een renovatie van de kerk. Maar in 1842 gooit een wervelstorm roet in het eten, de klokkentoren en het dak krijgen het zwaar te verduren en er moeten snel noodvoorzieningen worden getroffen deze worden uitgevoerd door ene Devedeux uit La Tour d’Auvergne. In 1843 nog meer onheil, er stort een muur in, in 1846 wordt deze hersteld. Uiteindelijk beginnen de echte restauratie werkzaamheden in 1873 met de opdracht aan Mallay, wederom een architect uit Clermont (-Ferrand), voor aangepaste plannen en begroting. Het werk zelf wordt in 1877 uitbesteed aan de ondernemer Martin uit Saurier. Na wat onderlinge en andere problemen wordt het bouwwerk grotendeels afgerond in 1897, worden de ramen geplaatst in 1944 en het dak vernieuwd in 1947. Het laatste is kort geleden (2012) wederom gebeurd. In 1956 werd de torenspits voorzien van “ bardeaux de châtaignier”, vanaf een afstand lijken dit leien maar het zijn houtenplankjes van Kastanje hout (Europees hardhout!), ook duurzaam maar een stuk lichter, veel kerktorens in Auvergne hebben deze “Bardeaux”.

Het Kasteel Labro

Van origine een wachtpost op de heuvelrug van Labro waardoor er rechtstreeks gecommuniceerd kon worden met  Hussamat (Noord van St. Donat) en La Tour d’Auvergne. Van de 10^de tot 16^de eeuw hield een detachement soldaten van de Baronnie de Dordogne Vallei in de gaten, vandaar de kasteeltoren. Vervolgens werd vanaf de 17^de tot 19^de eeuw het geheel vergroot en verfraaid en hebben er verschillende voorname families uit de regio er gewoond: de Neyron, de Dumas de Chalandrat en uiteindelijk de Laizer.

De westelijke toren dateert uit de 13^de eeuw, het centrale woongedeelte uit de 17^de eeuw. Het oostelijke deel met een tweede toren is het spiegelbeeld van de westelijke kant en is pas in de 19^de eeuw gebouwd om een zomer residentie te creëren. De toenmalige eigenaar, de markies de Laizer sloeg ook een bron bij de Sancy en dat water stroomt via een stenenpijp naar een fontein en reservoir bij de boerderij.

Het bijzondere aan dit kleine kasteeltje is het feit dat z’n verdedigingstorens op het noorden gericht zijn. Hiermee controleerde Labro zo een zeer oude verbindingsroute over de heuvel/bergkammen, die de kortste weg was tussen La Tour en Besse via de Baffaud en de Fontaine Salee.

Het monument voor de gevallenen

Opgericht in 1923 dankzij de bijdragen van de bevolking. Er staan 62 namen voor de periode 1914-1918 vermeld: 7% van de totale bevolking (900 +/-) en bijna 13% van de weerbare manlijke bevolking tussen 15-64 in totaal 315 (geschat). Dat is meer dan de landelijke cijfers, resp. 3,5% en 10% maar het bevestigt wel het landelijke gegeven dat de plattelandsbevolking onevenredig zwaar getroffen werd door deze oorlog.

De Begraafplaats

De begraafplaats van Chastreix ligt net even buiten het dorp aan de westkant in het dal. Hier keren de namen van het monument van gevallen weer terug. Families die al eeuwenklang in en rond Chastreix hebben gewoond. Net als in de rest van Frankrijk worden ook hier op de heilige-dagen de graven rijk voorzien van bloemen.

Le Roc de Courlande

Op weg naar Chastreix-Sancy passeer je een merkwaardige berg, door zijn vorm lijkt het net of de top er elk moment vanaf kan vallen, Le Roc de Courlande. Een kruisweg leidt omhoog naar het grote kruis op de top.

Ontstaan

Op 19 september 1846 verschijnt de “Belle Dame” aan Melanie en Maximin, twee herderinnen op een berg vlakbij het dorp La Salette. Het is de heilige Maagd Maria. Zij huilt om de zonden van de mens. Want dat is o.a. de oorzaak van het feit dat haar Zoon aan het kruis genageld is.

Omdat Le Roc Courlande en haar omgeving lijkt op die van La Salette wil Jean Plane , toenmalig (1939-1972) pastoor en een zeer gelovig man, de heilige Maagd Marie ook hier vereren. En zo geschiedde…

In de herfst van 1958 brengen de parochianen met behulp van de tractor “Pony” van Guy Martin het kruis omhoog en plaatsen het op de top.

En in juni 1959 wordt de beeldengroep van de Maagd Maria met de twee herderinnengeplaatst.

Vanaf die tijd vindt er elk jaar een pelgrimage plaats ter van “Notre Dame de la Salette” en  wordt er gebeden en de zegen gegeven aan de Kinderen, de Kuddes en de Voertuigen…….

Kruizen en gedenktekens in het landschap

Nationaal beschermd natuurgebied: Chastreix-Sancy

De gemeente Chastreix aan de voet van de Sancy, de hoogste berg van het Massif Central en onderdeel van les Monts Dore, maakt deel uit van het Parc National des Vulcans d’Auvergne. Vooral aan deze westkant is het een overwegend groen landbouw-natuurgebied “wat niet uit de tuinslang komt” maar uit de hemel, ’s winters veelal in de vorm van sneeuw en in de andere jaargetijden: regen. Wat zich enerzijds in de grond verzamelt en een bron is voor de lokale drinkwatervoorziening. En anderzijds aan de oppervlakte wordt het afgevoerd via beekjes en riviertjes. De beek zonder naam op ons terrein is daar een voorbeeld van. De rivieren heten de Jarrige en Gagne aan de noordkant van ons huis en in het oosten ontstaan de Trentaine en Taraffet.

Naast de Vallei van de Chaudefour aan de oostkant van het massief Monts Dore is er aan zuidwestkant het natuurreservaat (sinds 2007) Chastreix-Sancy met het gletsjerdal van de Fontaine Salee. De erupties van de strato-vulkaan Sancy en vervolgens de glaciale erosie hebben een zeer divers landschap gecreëerd van weiden en zeer aparte rotsformaties. De bergfauna bestaat uit mouflons. Chamois, marmotten en herten. De eerste drie soorten zijn geherintroduceerd. Door de lucht vliegen 130 vogelsoorten waaronder le monticole de roche, l’accenteur alpin, le merle a plastron en 60 soorten vlinders waaronder de apollon en de cuivre de la bistorte. De flora is ook zeer rijk waaronder nogal wat zeldzame soorten.

FF’ers of anders gezegd Fameus Francais de Chastreix

Jean Goy (1892- 27/02/1944), geboren in Chastreix , afgevaardigde tussen 1924-1940, 3^de Republiek, Chevalier de la Legion d’honneur (1922), Ondernemer, President de L’union nationale des combattants (1935- 1940)

Zoon van een onderwijzersechtpaar (Vader: François Eugene Goy, moeder: Marie Goy) , publicist , gemobiliseerd bij het 4de regiment van de Zouaven tijdens de 1ste wereldoorlog (1914-1918). In 1917 slachtoffer van een gasaanval. Krijgt het oorlogskruis met 4 vermeldingen van heldhaftig gedrag en eindigt de oorlog als onderluitenant.

Na de 1ste wereldoorlog volgt hij een drievoudige carrière, als industrieel ondernemer in de Parijse regio, als de leider van de oud-strijders en als politicus. Tussen 1929 – 1944 is hij ook nog burgemeester van Perruex-sur-Marne (Val-de-Marne). De functie waarin hij het meest bekend en later ook omstreden wordt, is bij het oud-strijders legioen. Vanaf 1919 maakt hij carrière binnen de organisatie van oud-strijders (UNC, L’Union Nationale des Combattants). Zijn ervaring, zijn werk met mede-lotgenoten van de vreselijke loopgraven0orlog leidt er toe dat z’n ultieme doel steeds is « Nooit meer oorlog », hierin gaat hij heel ver (vergelijkbaar met Chamberlain) en bezoekt in 1934 Hitler en komt terug met de boodschap « Geen enkele Duitser wil oorlog « , dit wordt hem door velen niet in dank afgenomen maar desondanks blijft hij aan de macht bij de UNC. In 1940 kiest hij voor Generaal Petain en het Vichy-regiem. In 1941 sticht hij met een aantal anderen de collaborerende Rassemblement National Populaire (RNP) en hij doet zelfs een beroep op de oud-strijders om de Frans-Duitse samenwerking te accepteren en zich te scharen achter de Vichy-regering van Generaal Petain en Pierre Laval. Na een korte ziekteperiode sterft hij op 27 februari 1944 op 51 jarige leeftijd. Privé had hij na een scheiding van tafel en bed in 1940 van zijn echtgenote Laetitia volgens sommigen een onstuimige affaire met de actrice Jacqueline Basset/Delubac (zie foto), een verleidelijke Parisiene.

Jean Goy is een typische representant van het Vichy-regime, het collaborerend Frankrijk in tegenstelling tot vele anderen die voor het verzet kozen en in Auvergne harde strijd met de Duitsers hebben gevoerd; zie de vele gedenktekens voor gevallenen en gefusilleerden in de omgeving.

Naast “FF’ers” zijn er ook “BN’ers” in onze streken geweest....

‘Dronken van het leven’ is de biografie van A. den Doolaard geschreven door Hans Olink. In zijn veel bewogen en avontuurlijk leven heeft Den Doolard samen met zijn toenmalige vrouw tijdens WO2 een tijd in naburige dorpen gewoond, (Pag. 180-184), o.a. in Besse en Chandesse

In de jaren ’50 maakte de schrijver Voskuil (bekend van de cyclus ‘Het Bureau’) samen met zijn vrouw 50 wandelingen door de Auvergne. In 1973 lopen ze een route (zie kaartje) net ten zuiden van ons huis, waarbij ze o.a. overnachten in Hotel de la Providence in St.Donat

Toelichting: 1. Champs, 2. St. Donat, 3. Egliseneuve d’Entraigues, 4. La Cabane, 5. Allanche, 6. Dienne, 7. Le Lioran, 8. Valuejols

Het hotel in St.Donat waar zij overnachten, wordt al enige jaren uitgebaat door Nederlanders, Eric en Caroline en die hebben de toenmalige eigenaresse, ‘de bediening’, gevraagd of zij zich nog iets over dit bezoek herinnerde, het antwoord was ‘geen flauw idee’…

Nederlanders vertrekken niet alleen massaal op vakantie naar Frankrijk of kopen er een 2de huis maar gaan er ook permanent wonen om er een nieuw bestaan op te bouwen. Zo ook in onze streek met geslaagde- en ook minder geslaagde voorbeelden. de laatste categorie komt in de bekende nederlandse TV-serie IK VERTREK veelvuldig in beeld. Zo ook de poging van Christa en Bart om in la Bourboule Hotel/Restaurant Les Fleurs/La Fleur over te nemen….

PS: uiteindelijk werden zij in een andere regio (Les Landes / Mont-de-Marsan) wel gelukkig! Via de links kun je hun avonturen mee beleven.

Een Franse ondernemer in beeld: Sancy Cheval: Patou Vergnol runt al jaren een Gite d Étape speciaal voor paarden en hun berijders maar geeft ook paardrijles en begeleidt tochten te paard en te voet door de prachtige omgeving. Haar bedrijf zit om de hoek in het gehucht Baffaud aan de weg naar Chastreix-Sancy.

Een tussenstop bij ons huis behoort tot de mogelijkheden